WSPÓLNOTY GRUNTOWE: SZANSE I ZAGROŻENIA
Instytucja wspólnot gruntowych została uregulowana w ustawie z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych. Wspólnota gruntowa jest szczególnym rodzajem współwłasności, niepodlegającym podziałowi, rządzącym się własnymi, odrębnymi zasadami. Istotą tej współwłasności jest uprawnienie osób fizycznych albo osób prawnych posiadających gospodarstwo rolne do udziału we wspólnocie w postaci korzystania z objętych nią gruntów zgodnie z ich przeznaczeniem.
Dotychczas z uwagi na uwarunkowania prawne dokonanie podziału wspólnoty gruntowej nie było możliwe. Dopuszczalne było zbycie gruntu objętego wspólnotą gruntową jedynie w całości i wyłącznie przez powstałą na zasadach ustawy o wspólnotach gruntowych spółkę. Tymczasem powstanie takiej spółki było niezwykle utrudnione, gdyż do powstania spółki konieczne było ustalenie kręgu wszystkich uprawnionych (członków wspólnoty, którzy uzyskali uprawnienie w 1963 r. albo ich następców prawnych).
W celu przezwyciężenia powstałej sytuacji w dniu 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. – nowelizacja ustawy o zagospodarowania wspólnot gruntowych. Ustawa zakłada likwidację wspólnot gruntowych. W tym celu Ustawodawca uprościł zasady utworzenia spółek. Spółki te będą miały możliwość przekształcenia wspólnot gruntowych we współwłasność w rozumieniu art. 195 Kodeksu cywilnego. Co za tym idzie, pojawi się faktycznia możliwość obrotu tymi działami, a nawet zniesienie współwłasności. Przekształcenie wspólnoty gruntowej we współwłasność umożliwi także założenie ksiąg wieczystych dla tych nieruchomości.
W pierwszej kolejności ustawa przewiduje ustalenie uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej według starych zasad: tj. według stanu z 1963 r. Będzie to następowało na wniosek zainteresowanych złożony do dnia 31 grudnia 2016 r. Po wydaniu ostatecznej decyzji starosty o nieustaleniu wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie na starych zasadach, ustalenie uprawnionych nastąpi na zasadach nowych.
W ramach ,,nowej” grupy uprawnionymi są:
1) osoby fizyczne lub prawne, które posiadają gospodarstwa rolne i nieprzerwanie przez okres od dnia 1 stycznia 2006 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. faktycznie korzystały ze wspólnoty gruntowej albo
2) osoby fizyczne, które mają miejsce zamieszkania na terenie miejscowości, w której znajdują się grunty stanowiące wspólnotę; lub prowadzą w tej miejscowości gospodarstwo rolne – jeżeli wspólnotą gruntową są lasy, grunty leśne albo nieużytki przeznaczone do zalesienia, chyba że przez okres od dnia 1 stycznia 2006 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. osoby te faktycznie nie korzystały ze wspólnoty.
Starosta w terminie 7 dni od dnia, w którym decyzja o nieustaleniu wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie na starych zasadach stała się ostateczna, podaje do publicznej wiadomości informację o terminie składania wniosków przez osoby uprawnione do udziału we wspólnocie gruntowej na nowych zasadach. Termin wyznaczony przez starostę do składania wniosków nie może być krótszy niż 12 miesięcy od dnia podania do publicznej wiadomości.
W sytuacji, gdy ustalenie uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej (według opisanych wyżej zasad) nie będzie możliwe, uprawnione do nieodpłatnego nabycia na własność nieruchomości wspólnoty gruntowej będą gminy. Z kolei, gdy gmina nie złoży wniosku, nieruchomości z mocy prawa nabędzie Skarb Państwa.
Z zaprezentowanych powyżej przepisów prawa należy wyciągnąć następujące wnioski:
- Faktyczna możliwość ustalenia uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej na nowych zasadach powstanie dopiero po 31 grudnia 2016 r. Wcześniej w praktyce będą obowiązywały dotychczasowe zasady.
- Starosta nie będzie ustał z urzędu osób uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej na nowych zasadach. W celu zainicjowania postępowania konieczne będzie złożenie wniosku przez uprawnionych.
- W przypadku braku inicjatywy uprawnionych, tj. braku złożenia w odpowiednim terminie wniosku o ustalenie, istnieje realna obawa, że nieruchomości wspólnoty gruntowej przejdą na własność gminy albo Skarbu Państwa.