KONSUMENT, JEGO PRAWA I CROWDFUNDING

W okresie od 1 lipca 2000 r. do 25 grudnia 2014 r. obowiązywała ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Artykuł 11 ust. 1 ww. ustawy stanowił, że w umowach na odległość (m. in. przez internet) zawieranych pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami nie można nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia. Celem przepisu była ochrona konsumentów przez nieuczciwymi przedsiębiorcami, którzy po dokonaniu przedpłaty mogliby nie wywiązać się z ciążących na nich obowiązków.

Można przyjąć dwie wykładnie prawne przywołanego przepisu:

1) bardziej restrykcyjna, która stanowi, że jedyny sposób zapłaty zgodny z art. 11 ust. 1 u.o.n.p.k. to zapłata przy odbiorze (za pobraniem) ponieważ wszelkie inne formy płatności mogą być dokonane przez konsumenta wyłącznie przed wydaniem towaru (tak: E. Rutkowska-Tomaszewska, A. Kołodziej,Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Komentarz, Warszawa 2012). Oznacza to, że zgodnie z prawem zastrzeżenie w sprzedaży na odległość przez sprzedającego przedsiębiorcę zapłaty w formie przedpłaty nie jest w ogóle dopuszczalne;

2) mniej restrykcyjna – i powszechnie przyjęta – wykłada cytowanego przepisu wskazuje, że o ile konsument może mieć prawo do wcześniejszego wniesienia zapłaty za nabywany towar, o tyle nie powinno to być jego obowiązkiem (tak: decyzja Prezesa UOKIK z dnia 7 maja 2012 r. nr RKT – 08/2012 przeciwko Globalsport sp. z o.o. sp. k. z siedziba w Częstochowie). Oznacza to, że przy sprzedaży na odległość należy pozostawić konsumentowi wybór, w jakiej formie chce dokonać zapłaty – czy w formie przedpłaty, czy np.: gotówką przy odbiorze.

Nie zależnie od interpretacji którą przyjmiemy, ustalanie przez przedsiębiorcę w umowach na odległość formy obowiązku zapłaty przed realizacją zamówienia (przedpłaty) jako jedynej możliwej formy spełnienia świadczenia należy uznać za nieważne.

Co powyższy przepis ma wspólnego z crowdfundingiem?

Po pierwsze, do mechanizmu crowdfundingu mają zastosowanie przepisy konsumenckie – niemal zawsze finansujący projekt są konsumentami, bardzo często twórcy projektu są przedsiębiorcami (przedsiębiorcą jest zarówno osoba prawna, jak i osoba fizyczna, prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą); zawsze przedsiębiorcami są operatorzy platform crowdfundingowych.

Po drugie, większość operatorów platform crowdfundingowych w swoich regulaminach kwalifikuje finansowanie projektu jako świadczenie wzajemne, będące formą przedsprzedaży. Z istoty mechanizmu crowdfundingu operatorzy platform nie dają wspierającym (konsumentom) możliwości wyboru formy płatności – świadczenie twórcy projektu na rzecz wspierających nie może nastąpić przed dokonaniem wpłaty przez finansującego projekt. W wypadku przyjęcia koncepcji crowdfundingu jako świadczenia wzajemnego nie jest w ogóle możliwe wybranie innej formy płatności niż forma przedpłaty.

W konsekwencji, wydaje się, że w świetle treści art. 11 u.o.n.p.k. wszystkie czynności prawne pomiędzy konsumentami i przedsiębiorcami dokonane w okresie od 1 lipca 2000 r. do 25 grudnia 2014 r. na portalach crowdfundingowych, na których obowiązywał regulamin, który nakładał na konsumentów obowiązek wniesienia zapłaty w ramach przedsprzedaży, należy uznać za nieważne.

W efekcie widać wyraźnie jak trudno jest tworzyć ramy prawne dla nowopowstałych instytucji w sposób zgodny ze wszystkimi obowiązującymi przepisami prawa, a przy tym jak poważne ryzyka prawne niesie za sobą bycie innowacyjnym.

Jest ironiczne, że podług przepisów konsumenckich, sprzeczna z prawami konsumentów okazuje się instytucja, która w gruncie rzeczy promuje świadomość prawną konsumentów i umożliwia im na podstawie własnych wyborów wypromowanie kreatywnych pomysłów.