STOSUNEK PRAWNY ISTNIEJĄCY POMIĘDZY FINANSUJĄCYM PROJEKT A TWÓRCĄ PROJEKTU W MECHANIZMIE CROWDFUNDINGU NIEUDZIAŁOWEGO

Przedmiotem artykułu jest analiza stosunku prawnego istniejącego pomiędzy finansującym projekt, a twórcą projektu w ramach crowdfundingu bezudziałowego.

Początkowo planowałem zbiorczo omówić wszystkie istotne zagadnienia prawne związane z finansowaniem społecznościowym; w czasie pisania tekstu pojawiło się jednak tak wiele interesujących tematów, że ostatecznie postanowiłem podzielić tekst na kilka mniejszych części.

Tak jak w poprzednim artykule dotyczącym nowej ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, należy powtórzyć, że crowdfunding nieudziałowy ma na celu zgromadzenie środków finansowych w formie wpłat jako darowizn lub jedynie w zamian za „nagrodę” (koszulkę, gadżety itd.) w celu wspierania określonego przedsięwzięcia.

Brak jest szczególnych przepisów prawnych dotyczących sponsoringu społecznościowego. W krajowym porządku prawnym mechanizm ten oparty jest na zasadach ogólnych wypływających z kodeksu cywilnego oraz regulaminach operatorów zarządzających stronami, na których publikowane są projekty crowdfundingowe.

Finansujący projekt dokonuje czynności prawnej darowizny na rzecz twórcy projektu. Instytucja darowizny w sposób odpowiedni umożliwia skuteczne funkcjonowanie mechanizmu finansowania społecznościowego w obrocie prawnym. Nie można też zapominać, że wobec twórcy projektu nie powstaje zobowiązanie podatkowe w przypadku darczyńcy, który w przeciągu 5 lat daruje na jego rzecz nie więcej niż 4.902 zł. W praktyce oznacza to, że niemal wszystkie wpłaty na rzecz twórców projektu są nieopodatkowane.

Przy ocenie kwalifikacji prawnej finansowania projektu pojawia się problem, gdy dokonanie wpłaty przez finansującego projekt na rzecz twórcy projektu wiąże się z uzyskaniem w zamian „nagrody”. Taki przypadek można interpretować zarówno jako darowiznę, ale również jako tzw. świadczenie wzajemne (forma przedsprzedaży): w zamian za kwotę uzyskaną od finansującego projekt, twórca projektu jest zobowiązany do wykonania wskazanego przez siebie projektu oraz wydania „nagrody”. Wydaje się, że koncepcja „świadczenia wzajemnego” wynika ze zbytniego przywiązania do zachodnich wzorców, bez uwzględnienia instrumentów prawnych istniejących w polskim prawie oraz obecnego stopnia rozwoju mechanizmu crowdfundingu nieudziałowego w Polsce.

Ostatecznie, co do zasady, należy opowiedzieć się za formą darowizny; należy bowiem pamiętać, że obie strony zawierają umowę w pełni dobrowolnie i ze świadomością, że wartość uzgodnionej „nagrody” istotnie odbiega od wartości darowizny. Darczyńca działa wszak z intencją przysporzenia twórcy projektu, a finansujący projekt jest tej intencji świadomy. Naturalnie przy dokonaniu przez finansującego projekt znacznej wpłaty na rzecz twórcy projektu zasadne jest twierdzić, że jest to świadczenie wzajemne, jednakże obecnie takie wpłaty zdarzają się bardzo rzadko.

W praktyce w mechanizmie crowdfundingu nieudziałowego stosunek prawny pomiędzy finansującym projekt i twórcą projektu powstaje w wyniku przelania środków finansowych na wskazany w ofercie numer konta bankowego, ale tylko pod warunkiem, że projektu uzyska zadeklarowany próg wsparcia. Niezmiernie rzadko zdarza się, aby twórca projektu mógł mieć roszczenie w stosunku do finansującego projekt. Taka sytuacja mogłaby mieć miejsce jedynie w przypadku wcześniejszego zawarcia umowy pomiędzy stronami. Na marginesie wskazuję, że w regulaminach niektórych operatorów pojawia się zapis, który umożliwia wycofanie darowizny aż do zakończenia projektu na stronie internetowej lub do czasu gdy twórca projektu osiągnie wskazaną przez siebie minimalną kwotę potrzebną na realizację projektu.

Niewątpliwie, przy darowiźnie w systemie crowdfundingu bezudziałowego finansujący projekt nakłada na twórcę projektu obowiązek oznaczonego działania, tzw. polecenie (art. 893 k.c.). Treścią polecenia w crowdfundingu nieudziałowym jest wykonanie opisanego w ofercie celu – realizacja projektu. Należy wskazać, że istnieje możliwość żądania na drodze sądowej przez finansującego projekt wykonania celu, jaki zadeklarował twórca projektu. Istnieje też roszczenie finansującego projekt wobec twórcy projektu o zwrot darowanej sumy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Ogólnie rzecz biorąc, przepisy dotyczące darowizny są dużo bardziej korzystne dla twórcy projektu niż przepisy dotyczące stosunków wzajemnych. Twórca projektu w każdym czasie może zwolnić się z obowiązku wykonania polecenia (czyli tego, co deklarował w ofercie projektu) poprzez wydanie darowanej kwoty. Wówczas darczyńca nie nabywa prawa do odszkodowania. Twórca projektu może również odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków, np.: zdarzeń, które bezpośrednio dotyczą twórcy projektu, takich jak choroba.

Konieczne pozostaje rozważenie charakteru prawnego tzw. „nagród”. Jak to już zostało wskazane, ze względu na swój cel, do mechanizmu crowdfundiungu zazwyczaj nie mają zastosowania przepisy dotyczące świadczeń wzajemnych. W mojej ocenie „nagrody” należy uznać – podobnie jak wskazany w ofercie cel projektu – za część treści polecenia. Oznacza to, że w chwili dokonania darowizny nie powstaje wobec twórcy projektu wierzytelność finansującego projekt, którą byłaby „nagroda”. Analogicznie zastosowanie będą miały przepisy dotyczące polecenia.

Reasumując, dla dalszego rozwoju crowdfundingu nieudziałowego w Polsce konieczne jest przyjęcie, że pomiędzy finansującym projekt i twórcą projektu powstaje stosunek prawny umowy darowizny. Wykładania prawna sugerująca powstanie pomiędzy stronami stosunku wzajemnego jest nie tylko sprzeczna z ideą crowdfundingu, ale i szkodliwa ze względu na powstanie dodatkowych obowiązków podatkowych. Warto jednocześnie zaznaczyć, że przeważająca część darowizn dokonywanych przez finansujących projekt jest na tyle znikoma, że późniejsze nakłady czasu i środków konieczne do skutecznego wywarcia presji na twórcy projektu mogą wielokrotnie przewyższyć kwotę darowanej sumy pieniędzy.

W następnym artykule będę kontynuował opisywanie regulacji prawnych crowdfundingu nieudziałowego.