PRZYMUSOWE KONTRAKTY W SŁUŻBIE ZDROWIA DLA PIELĘGNIAREK

Nowelizacja ustawy o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 roku (Dz. U. Nr 112, poz. 654, z późn. zm.), która weszła w życie w dniu 1 lipca 2011 roku, wprowadziła możliwość wykonywania zawodu pielęgniarki w ramach działalności leczniczej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej jako indywidualna praktyka pielęgniarki – w formie tzw. kontraktów zawieranych bezpośrednio z podmiotami medycznymi (bez konieczności uzyskiwania statusu podmiotu leczniczego; art. 5 ust. 2 pkt 2 lit. a u.d.l.).

Coraz częściej podmioty lecznicze wykorzystują tę ustawową możliwość, oferując pielęgniarkom zatrudnienie w formie jednoosobowej działalności gospodarczej.

Pielęgniarki zatrudnione dotychczas na podstawie umowy o pracę nie mają obowiązku zmiany formy wykonywania zawodu pielęgniarki, zaś odmowa zmiany formy wykonywania zawodu przez pielęgniarkę nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy ( w art. 19 ust. 5 u.d.l.).

Dodatkowo, pielęgniarka zatrudniona na podstawie umowy o pracę, jest obowiązana poinformować właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych o rozwiązaniu albo wygaśnięciu umowy, w terminie 14 dni od dnia rozwiązania albo wygaśnięcia umowy.

Niestety, praktyka znalazła już sposób obejścia powyższych regulacji ochronnych. Aby skłonić pielęgniarki do zmiany formy wykonywania zawodu pracodawcy wypowiadają pielęgniarkom warunki płacy, oferując im wynagrodzenie zbliżone do minimalnego – czyli faktycznie rezygnację z pracy – jako alternatywę stawiając podjęcie współpracy na podstawie kontraktu na dotychczasowych warunkach finansowych.

W przypadku rozwiązania stosunku pracy, pewną szansę można upatrywać w aktywności okręgowej rady pielęgniarek i położnych. Nie zawsze jednak rada podejmie działania w obronie interesu pielęgniarki.

Niniejszy artykuł ma na celu wskazanie praktycznych porad dla pielęgniarek postawionych w podobnej sytuacji poprzez wskazanie, na które postanowienia umowne warto zwracać uwagę przy zawieraniu umowy. Ponadto – jeżeli rekrutacja nie przebiega w formie konkursu – z których praw nie można zrezygnować w trakcie negocjacji.

Należy pamiętać, że poszczególne wzory umów o świadczenia medyczne różnią się między sobą. Dlatego też wyczerpująca analiza kontraktu możliwa jest jedynie po zapoznaniu się z treścią całej, konkretnej umowy.

Na wstępie należy przypomnieć, że w ramach umów o świadczenie usług medycznych świadczeniodawcom (pielęgniarkom) nie przysługują prawa pracowników zatrudnionych w ramach umowę o prace. Dla przykładu należy wymienić: brak prawa do płatnego urlopu wypoczynkowego, brak dodatków za pracę w porze nocnej i w święta oraz brak limitów czasu pracy i prawa do nieprzerwanego odpoczynku.

Ponadto, pielęgniarki mają obowiązek posiadania ubezpieczenia OC; ponoszą również koszty prowadzenia dokumentacji księgowej zgodnie z ustawą o rachunkowości. Ustalając warunki kontraktu, warto wynegocjować, aby koszty te pokrywane były przed podmiot leczniczy, a nie samą pielęgniarkę.

Odpowiedzialność za szkodę przy wykonywaniu świadczeń
Odmiennie niż w przypadku umowy o pracę, pielęgniarki zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych odpowiadają za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu świadczeń bez ograniczenia, całym swoim majątkiem.

Zgodnie z ustawą o działalności leczniczej, odpowiedzialność za szkodę przy wykonywaniu usług medycznych ponoszą solidarnie pielęgniarka oraz podmiot leczniczy (art. 27 ust. 7 u.d.n.). Wobec braku odmiennego wskazania ustawowego, podmioty te odpowiadają za szkodę w częściach równych (art. 376 § 1 zd. drugie k.c.).

Mając na uwadze powyższe, podpisując umowę nie należy godzić się na mniej korzystne ukształtowanie – i tak surowych – zasad odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu usług medycznych. Można także podjąć próbę wprowadzenia do umowy kwotowego ograniczenia odpowiedzialności, np. do wysokości sumy ubezpieczenia (pamiętając przy tym, że nie można wyłączyć z góry odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną winą umyślną).

Ustalając treść umowy należy również pamiętać, że kara umowna za naruszenie postanowień umowy może być nałożona na pielęgniarkę tylko w wypadku szkód powstałych na skutek winy pielęgniarki. Nałożenie kary umownej za szkodę nie wywołaną winą pielęgniarki powinno mieć charakter wyjątkowy i ściśle wskazywać na okoliczności, w których kara umowna będzie naliczana.

Możliwość wypowiedzenia umowy
Istotnym elementem umowy o świadczenie usług medycznych jest określenie przesłanek uzasadniających wypowiedzenie umowy przez strony. Większość stosowanych przez podmioty lecznicze wzorów umów przewiduje znaczną dysproporcję praw stron w tym zakresie, co może stanowić pole do nadużyć dla podmiotów medycznych.

Art. 27 ust. 8 pkt 4 u.d.l. stanowi, że umowa wygasa m.in.
1) wskutek oświadczenia jednej ze stron, z zachowaniem okresu wypowiedzenia oraz
2) wskutek oświadczenia jednej ze stron, bez zachowania okresu wypowiedzenia, w przypadku gdy druga strona rażąco narusza istotne postanowienia umowy.

W analizowanych umowach o świadczenia medyczne natrafiłam na kuriozalne zapisy umowne. W jednej z nich przesłanką do wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym było spowodowanie złej atmosfery w oddziale/placówce szpitalnej. W praktyce każdy wyraz niezadowolenia z warunków pracy mógłby stanowić podstawę do zakończenia współpracy z pielęgniarką. Powyższego zachowania z pewnością nie da się zakwalifikować jako rażącego naruszenia istotnych postanowień umowy.

Jeżeli podmiot leczniczy zdecyduje się wypowiedzieć umowę zachowaniem okresu wypowiedzenia bez ważnej przyczyny bądź ze skutkiem natychmiastowym gdy pielęgniarka nie dopuści się raczącego naruszenia istotnych postanowień umowy, pielęgniarce przysługuje roszczenie odszkodowawcze za poniesioną w związku z tym szkodę (art. 750 k.c. w zw. z art. 746 § 1 k.c.).

W celu zwiększenia ochrony interesów pielęgniarki, zalecane jest, aby w zakresie natychmiastowego wypowiedzenia umowa przewidywała zapis, nakładający na świadczeniobiorcę (podmiot medyczny) obowiązek uprzedniego wyznaczenia pielęgniarce dodatkowego, odpowiedniego terminu na usunięcie naruszeń, stanowiących podstawę do wypowiedzenia umowy.

Zakaz dyskryminacji
Ustalając warunki zatrudnienia w ramach umowy o świadczenie usług medycznych, warto uwzględnić obowiązek podmiotu medycznego do równego traktowania osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, wynikający z ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania z dnia 3 grudnia 2010 roku (Dz.U. 2010 Nr 254, poz. 1700).

Zasadą jest, że osoby znajdujące się w porównywalnej sytuacji powinny być traktowane podobnie. Zakazuje się nierównego traktowania ze względu na płeć, światopogląd, niepełnosprawność, wiek w zakresie warunków podejmowania i wykonywania działalności zawodowej (art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o wdrożeniu…). Zatem wszelkie różnicowanie może być oparte wyłącznie o przyczyny obiektywne i merytoryczne. Przy czym zakazana jest zarówno dyskryminacja bezpośrednia, jak i pośrednia (następująca poprzez pozornie neutralne działania).

Przy ewentualnych nieprawidłowościach w procesie rekrutacji, warto zwrócić na nie uwagę pracodawcy, powołując się na powyższe przepisy.

Roszczenie odszkodowawcze, ustalenie istnienia stosunku pracy
W wypadku gdy dojdzie do zawarcia umowy o świadczenie usług medycznych, a ustalone warunki okażą się niekorzystne dla pielęgniarki, nadal nie zamyka to drogi skutecznego dochodzenia swoich praw.

Jeżeli zmiana formy wykonywania zawodu – z umowy o pracę na kontrakt – nastąpi wbrew woli pielęgniarki, wówczas przysługuje jej roszczenie o przywrócenie do pracy na dotychczasowych warunkach na podstawie art. 19 ust. 5 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej.

Ponadto, jeżeli kontrakt został zaproponowany przez pracodawcę jedynie w celu obejścia przepisów, a faktycznie wykonywane świadczenia wypełniają przesłanki świadczenia pracy, wówczas można zwrócić się do sądu z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy. Zagadnienie to będzie przedmiotem naszych kolejnych artykułów.

Poruszane zagadnienie zostało jedynie zarysowane w niniejszym artykule. Ważne jest, aby pielęgniarki znały swoje prawa i stanowczo walczyły o swoje interesy przeciwko nieuczciwym praktykom pracodawców. Zachęcamy jednocześnie do śledzenia naszych kolejnych artykułów.